Co to jest darowizna?

co lepisze testament czy darowiza?Wiele osób chce jeszcze za życia zabezpieczyć finansowo najbliższą rodzinę i przekazać część swojego majątku. Często rodzice myśląc o przyszłości swojej i dziecka przekazują dziecku część lub całość swojego majątku np. duże mieszkanie, którego już nie potrzebują, natomiast dziecku, które rozpoczyna życie z własną rodziną, przyda się bardzo. Sami w to miejsce kupują sobie małą kawalerkę. Bywa również tak, że ktoś przepisuje mieszkanie na swoją konkubinę, bo się boi, że jeśli ciężko zachoruje i umrze, to ona zostanie bez dachu nad głową. Przedmiotem darowizny nie musi być nieruchomość. Może to być dowolny składnik majątku np. samochód. Rodzic może przekazać swój samochód, bo stwierdza, że w jego wieku samochód nie jest już potrzebny, więc daje go dziecku.

Poprzez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

Wynika z tego, że darowizna jest bezpłatnym świadczeniem jednej osoby (darczyńcy) na rzecz drugiej (obdarowanego). Podmiotem umowy darowizny może być osoba fizyczna lub prawna i nie ma ograniczenia, żeby była to jedna osoba. Darczyńcą i obdarowanym może być więcej osób np. rodzice mogą wspólnie podarować mieszkanie swoim dzieciom. Podobnie darowiznę można przekazać członkom najbliższej rodziny, ale i osobom spoza rodziny.

Przekazanie darowizny pozwala na rozdysponowanie części lub całości majątku jeszcze za życia. Trzeba jednak mieć świadomość, że darowizna wchodzi w skład masy spadkowej i jest uwzględniana przy wyliczaniu wysokości spadku. Każda darowizna to potencjalne uszczuplenie majątku tego, kto daje, a więc uszczuplenie przyszłego spadku. W związku z tym pociąga to za sobą ważne konsekwencje.

Darowizna a spadek

Na podstawie polskich przepisów, darowizny których za życia udzielił spadkodawca, są w dziedziczeniu ustawowym zaliczane do masy spadkowej. Dotyczy to darowizn zarówno dla osób należących do rodziny, jak i spoza niej. Wartość darowizny dolicza się do wartości pozostałego majątku, a następnie tak wyceniony spadek dzieli miedzy spadkobierców. Tak więc, w podziale spadku uwzględnia się przekazane wcześniej darowizny. Inaczej mówiąc, udział w spadku dla osoby, która otrzymała wcześniej darowiznę, jest o te darowiznę pomniejszony. Przepisy kodeksu cywilnego mówią w następujący sposób: „Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn (…) podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny (…) podlegającej zaliczeniu”.

Przykład: Dwójka dzieci dziedziczy po matce (syn i córka). Są jedynymi spadkobiercami, więc dziedziczą w równych częściach, po połowie. Do podziału jest majątek o wartości miliona złotych. Wcześniej jednak, jeszcze za życia matki, córka otrzymała darowiznę w postaci mieszkania wartego obecnie 250 tys. zł. Oprócz tego po matce został dom o wartości 500 tys. zł i 250 tys. zł oszczędności w banku. W sumie do podziału będzie więc 250 tys. zł z tytułu darowizny i 750 tys. zł obecnego spadku. Razem milion złotych, które należy podzielić po połowie między dzieci. Z tego syn otrzyma 500 tys. zł, a córka 250 tys. zł, ponieważ wcześniej już dostała rzeczone mieszkanie za 250 tys. zł. Nie jest więc tak, że dzieci dzielą miedzy siebie te obecne 750 tys. zł (dom i oszczędności). Dzielą całość – milion w postaci domu, oszczędności i darowanego mieszkania.

Trzeba jeszcze dodać pewne ważne wyjaśnienie do przykładu powyżej. Gdyby przekazana córce darowizna przekraczała wartość udziału spadkowego osoby obdarowanej, nie musi ona zwracać nadwyżki ponad wartość tego udziału. Gdyby więc córka w darowiźnie dostała od matki 600 tys. zł to nie musiałaby bratu zwracać 100 tys. zł do przypadającego nań udziału w połowie spadku.

Ważne! Darczyńca może zastrzec, że darowizna, którą przekazuje, nie podlega zaliczeniu do schedy spadkowej. Można to zapisać już w umowie darowizny.

Darowizna a zachowek

Jak pisaliśmy na dedykowanej temu tematowi stronie, zachowek to rodzaj zabezpieczenia członków najbliższej rodziny spadkobiercy pominiętych w testamencie. Mogą oni wystąpić do spadkobiercy o zapłatę kwoty, która by im się należała, gdyby nie zostali odsunięci od dziedziczenia, a więc o zachowek. Wysokość zachowku to 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadałby występującej o niego osobie przy dziedziczeniu ustawowym, jeśli jest ona małoletnia lub trwale niezdolna do pracy, albo 1/2 wartości tego udziału w pozostałych wypadkach.

O zachowek mogą wystąpić np. dzieci pominięte w testamencie, w sytuacji gdy ojciec w testamencie przekazał majątek swojej konkubinie. Uprawniony do zachowku może o niego wystąpić do osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę zaliczoną do masy spadkowej. Jest to logiczne, ponieważ z powodu darowizny spadek się zmniejszył. Ale uwaga, trzeba jednak pamiętać, że roszczenie o zachowek przedawnia po pięciu latach od otwarcia spadku.

Testament czy darowizna?

Wiele osób staje przed dylematem „Co będzie lepsze: testament czy darowizna?” Wszystko oczywiście zależy od danych okoliczności. Główna różnica polega oczywiście na tym, że darowizna daje skutki natychmiast, a testament po śmierci. Główne zagrożenie, dla osoby chcącej zadysponować majątkiem jeszcze za życia, pojawia się w sytuacji, gdy taka osoba zachce wycofać się z wcześniejszej decyzji. Najłatwiej będzie to wyjaśnić na konkretnym przykładzie obrazującym skutki darowizny i testamentu.

Przykład: Załóżmy, że starsza kobieta chce podarować wnukowi mieszkanie, w którym nadal mieszka. Jednocześnie sama chce się zabezpieczyć na starość i zapewnić sobie dach nad głową i opiekę do końca życia. Obawia się jednak, że obdarowany wnuczek, gdy już zamieszka w mieszkaniu, zechce babcię z niego usunąć i odda ją do domu opieki.

W takiej sytuacji babcia może próbować odwołać darowiznę. Nie jest to jednak proste. Odwołanie darowizny jest możliwe, tylko wtedy, gdy obdarowany dopuści się względem darczyńcy tzw. rażącej niewdzięczności. Przepisy niestety nie precyzują jasno, kiedy mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością. Rozstrzygnięcie o tym pozostaje do oceny podczas sprawy w sądzie. Bez wątpienia rażącą niewdzięcznością jest przestępstwo przeciwko darczyńcy, unikanie udzielania pomocy darczyńcy, który znajdzie się w trudnej sytuacji. Odwołanie darowizny może również nastąpić, gdyby po zawarciu umowy darowizny stan majątkowy darczyńcy znacznie się pogorszy – do tego stopnia, że wykonanie darowizny oznaczałoby uszczerbek dla jego własnego utrzymania. Przykładowo, gdyby na skutek jakichś okoliczności darczyńca stracił dużą część majątku i aby się utrzymać, musiałby sprzedać pozostałą jego część zapisaną już komuś w umowie darowizny. Odwołanie darowizny następuję poprzez złożenie pisemnego oświadczenia obdarowanemu.

Uwaga! Rozwiązania umowy darowizny nie można żądać po upływie dwóch lat od jej wykonania.

Tak to wygląda w przypadku darowizny. Z testamentem jest łatwiej. Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia. Testament można odwołać poprzez jego zniszczenie lub sporządzając nowy testament. Może też nanieść zmiany w testamencie, z których będzie wynikała wola odwołania wcześniejszych postanowień. To wszystko sprawia, że nasza przykładowa babcia sporządzając testament nie musi się martwić, że wnuczek który ma dziedziczyć, nagle przestanie o nią dbać czy zacznie ją źle traktować, bo ma pewność, że i tak przejmie majątek.