Dziedziczenie na podstawie testamentu

W polskim prawie funkcjonują dwa tryby dziedziczenia. Można dziedziczyć na podstawie ustawy i mamy wtedy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym lub na podstawie testamentu, a więc na odstawie dziedziczenia testamentowego. Ten drugi przypadek jest jedynym wyjściem, aby zmienić ustawową kolejność dziedziczenia. Tylko testament pozostawiony przez zmarłego może zmienić zasady i kolejność dziedziczenia przewidzianą przez ustawę. Tylko poprzez sporządzenie testamentu można skutecznie rozporządzić majątkiem na wypadek swojej śmierci, jeśli nie zgadzamy się z kolejnością dziedziczenia zgodnie z ustawą. Wyróżniamy następujące rodzaje testamentów:

Testament notarialny

Najpewniejsza forma testamentu, gwarantująca zachowanie ważności oraz uniknięcie błędów formalnych unieważniających testament. Sporządzony jest przez notariusza i ma formę aktu notarialnego. Notariusz spisuje ostatnią wolę testatora (osoba przekazująca swój majątek w formie testamentu), następnie odczytuję spisany tekst na głos i jeżeli sporządzający testament zgadza się z odczytaną treścią, podpisuje się pod tym dokumentem. Na tym samym testamencie podpisuje się notariusz. Testament taki, podobnie jak własnoręczny, musi być opatrzony datą sporządzenia. Za testament notarialny wnosi sie opłatę zgodną z obowiązującą taksą notarialną, która wynosi kilkadziesiąt do stu złotych.

Testament własnoręczny

Najłatwiejszy do sporządzenia, nie wymaga udziału notariusza i może go sporządzić każdy. Z tych powodów jest to najpopularniejsza forma przekazania swojej ostatniej woli i dyspozycji majątkiem na wypadek śmierci. Sporządzający testament spisuje go własnoręcznie na papierze. Aby testament był ważny, musi być opatrzony datą jego sporządzenia oraz czytelnym podpisem. Bez podpisu testament będzie nieważny. Własnoręcznie spisany testament można przechowywać np. w domowym archiwum lub w depozycie u notariusza. W obydwu przypadkach warto poinformować kogoś z rodziny o istnieniu testamentu oraz o miejscu jego przechowywania. Powinien o tym wiedzieć ktoś z rodziny albo któryś ze spadkobierców. Do spisania testamentu własnoręcznego nie są potrzebni świadkowie.

Testament alograficzny

Taką formę testamentu stosuje się, gdy osoba chcąca przekazać swą ostatnią wolę, ze względu na stan zdrowia nie jest w stanie zrobić tego własnoręcznie. W przypadku tego rodzaju testamentu konieczni są świadkowie. Potrzeba ich dwóch oraz urzędnika. Urzędnik z gminy lub urzędu stanu cywilnego. Do udziału w spisywaniu testamentu przysługuje wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta, staroście, marszałkowi województwa, sekretarzowi powiatu albo gminy oraz kierownikowi urzędu stanu cywilnego. W obecności świadków spisuje się ostatnią wolę osoby niezdolnej do sporządzenia go własnoręcznie, a następnie odczytuje testament. Jeśli testator (czyli osoba dyktująca testament) nie ma do niego zastrzeżeń, podpisuje się. Następnie podpisy swe składają urzędnik i świadkowie. Tutaj również na dokumencie musi znaleźć się data sporządzenia testamentu. Ta forma testamentu jest dość rzadko spotykana.

Inne rodzaje testamentów

Prawo przewiduje też rozwiązania na wypadek niecodziennych wydarzeń. Testamenty takie są sporządzane w rzadkich przypadkach, ale w życiu zdarza się, że bywają konieczne. Testamenty szczególne sporządza się w następujących okolicznościach:

•  Jeśli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub w szczególnych okolicznościach nie można zachować zwykłej formy testamentu albo jest to bardzo utrudnione, spadkodawca może wyrazić ostatnią wolę ustnie w obecności co najmniej trzech świadków. Jeden z nich (lub osoba trzecia) spisuje oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia z podaniem miejsca i daty sporządzenia oświadczenia. Potem pismo podpisuje spadkodawca i co najmniej dwaj świadkowie.
• Jeżeli treść testamentu ustnego nie została stwierdzona w ten sposób (czyli nie zostało spisane stosowne oświadczenie podpisane przez świadków i spadkobiercę), można ją w ciągu sześciu miesięcy od śmierci testatora potwierdzić przed sądem. Świadkowie muszą tam złożyć zgodne zeznania. Jeśli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe, sąd może poprzestać na zeznaniach dwóch świadków, które nie mogą się jednak wykluczać.
• Może się zdarzyć, że ostatnią wolę będziemy musieli wyrazić w samolocie lub na statku, bo np. bardzo ciężko tam zachorujemy. W takim przypadku testament sporządza się przed dowódcą jednostki lub jego zastępcą w obecności dwóch świadków. Dowódca lub jego zastępca najpierw spisuje wolę spadkodawcy, podając datę spisania testamentu. Następnie odczytuje pismo w obecności świadków. Wtedy dokument podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może złożyć podpisu, trzeba w piśmie podać tego przyczynę. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

Testament szczególny jest ważny przez 6 miesięcy od momentu sporządzenia, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu (wtedy staje się obowiązujący na zawsze). W tym czasie spadkodawca – jeżeli chce – powinien sporządzić zwykły testament. Bieg tego terminu zostaje zawieszony na czas, w którym spadkodawca nie ma możliwości sporządzenia testamentu zwykłego (np. jest bardzo chory).

Kto nie może być świadkiem testamentu?

Należy pamiętać, że nie każdy może być świadkiem testamentu (zarówno zwykłego, jak i szczególnego). Takiej funkcji nie może pełnić osoba:

• niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych (małoletnia lub ubezwłasnowolniona)
• głucha, niema lub niewidoma
• nieumiejąca czytać i pisać
• nieposługująca się językiem, w którym spadkodawca sporządza testament
• skazana prawomocnie za fałszywe zeznania

Świadkiem nie może być też osoba, dla której testament przewidział jakąkolwiek korzyść (np. sąsiad, któremu zapisujemy motocykl). Jeśli tego nie dopilnujemy, wtedy odpowiednia część testamentu jest uważana za nieważną. Świadkami nie mogą być też: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci (np. teściowie, szwagier, bratowa) oraz pasierbowie.

Bez względu na formę sporządzenia testamentu, wszystkie ich rodzaje mają taką samą moc prawną. Po śmierci testatora i otwarciu spadku potrzebne jest jeszcze potwierdzenie prawa do spadku przez notariusza lub stwierdzenie nabycia spadku w sądzie.

Nie każdy wie, że póki żyjemy, testament zawsze można zmienić. Z tego powodu w każdym przypadku musi być wpisana data sporządzenia testamentu. Ma to znaczenie dla stwierdzenia, która wersja testamentu jest obowiązująca. Zawsze moc prawną ma testament z ostatnią datą, ponieważ odzwierciedla najbardziej aktualną wolę zmarłego. Jeśli przykładowo wcześniej spisaliśmy testament u notariusza, a potem zmieniliśmy zdanie i napisaliśmy kolejny – własnoręczny, to w przypadku ich sprzeczności będzie liczył się ten ostatni – zadecyduje data. Dlatego jest to tak ważne.

Jeżeli spadkodawca sporządził testament w języku obcym, testament powinien zostać tak przetłumaczony, żeby zapewnić możliwie najwierniejsze odzwierciedlenie woli spadkodawcy. Jeżeli testament może być tłumaczony na różne sposoby, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać ostatnią wolę w mocy i nadać jej rozsądną treść.

Błędy, które unieważniają testament

Jest kilka zasad, których złamanie przy pisaniu testamentu sprawia, że będzie on nieważny i jest traktowany tak, jakby nie istniał.

1. Nie można spisywać wspólnego testamentu np. z małżonkiem! Testament może spisać tylko jedna osoba. Wspólne spisanie testamentu powoduje jego nieważność. Jeśli np. jedno z małżonków umrze po spisaniu takiego wspólnego dokumentu, jego część majątku będzie podlegała, wbrew jego woli, dziedziczeniu ustawowemu. Trzeba więc pamiętać, że podstawową zasadą sporządzania testamentów jest to, iż może on zawierać rozporządzenia tylko jednego spadkodawcy. Jeśli zawiera rozporządzenie więcej niż jednego spadkodawcy, jest nieważny. Rodzice nie mogą więc we wspólnym testamencie podzielić swojego majątku między dzieci. Muszą spisać swoje testamenty osobno.
2. Nie można spisać testamentu na komputerze, a następnie go własnoręcznie podpisać. Nie można też poprosić kogoś innego, np. kogoś kto ma ładniejszy charakter pisma, a samemu się tylko pod nim podpisać. Taki testament jest nieważny i nadaje się tylko do kosza. Cały testament trzeba napisać własnoręcznie.
3. Testament może sporządzić tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Nie może go więc spisać osoba niepełnoletnia np. 12-letnie dziecko lub osoba ubezwłasnowolniona.